گل نرگس

چگونه گناه نکنیم بخش نهم

در شماره پیشین، ضمن توضیح مبسوط در زمینه اصل کثرت تسبیحات در مسیر ترک گناه، به دو اصل مهم دیگر یعنی اصل دایره ترک گناه و همچنین اصل صخره نوردی اشاره نمودیم. در این شماره برآنیم، ضمن بر شمردن برخی اصول دیگر، به سه روش از روش‌های چگونگی جلوگیری از ارتکاب گناه اشاره نماییم. دریافت پی دی اف (چاپی ) بخش نهم
 

بسم الله الرحمن الرحیم

فراموش نکردن خلیفه اللهی
یکی از اساسی‌ترین مسائلی که می‌تواند ما را از ارتکاب به گناه بازدارد، به یاد داشتن این مهم است  که ما برای این دنیا نیستیم بلکه غریبه بوده و به صورت موقتی اینجا ایستاده‌ایم (انا لله و انا لیه راجعون).

باید به یاد داشته‌باشیم که آن قدر مقام ما بالاست که حتی جبرئیل به آن سجده کرد اما ممکن است ما با اعمال خود، این مقام را تا اسفل السافلین پایین بیاوریم.

ما این توانایی را داریم که بی نهایت بار به امام معصوم نزدیک شده و به ایشان شبیه شوی؛ مثل حضرت زینب و حضرت عباس.

نکته لازم به ذکر این است که که تذکر درونی و دائمی به خود در این خصوص که «اگر حجه ابن الحسن العسکری علیه السلام جای من بود این کار را انجام می‌داد یا خیر»، جلوی ارتکاب ۹۵ درصد از گناهان را می‌گیرد.

 توجه به این اصل، زمینه رشد فضائل اخلاقی را در ما هموار کرده و باعث دور شدن رذایل اخلاقی از ما می‌گردد.

 فاصله انداختن بین گناهان
کسی که عادت به انجام یک گناه و رذیله اخلاقی کرده است اگر فاصله بین انجام گناهان را زیاد کند بعد از مدتی می‌بیند که می‌تواند این گناه را کم کند و حتی در وعده انجام آن میل به ارتکاب در او کم می‌شود؛ زیرا به این طریق توانایی ایستادگی در برابر خواسته‌های نفس خود را می‌آموزد و در نتیجه زمینه را برای ترک گناه فراهم می‌کند.

می‌توان از این روش در ترک رذایل اخلاقی مانند استعمال دخانیات نیز بهره برد.

 استفاده از مکارم الاخلاق
بعضی افراد به صورتی ذاتی و تربیتی دارای مکارم اخلاق هستند و این از دوره تربیتی پیش از تولد ایشان نشأت می‌گیرد.

لازم به ذکر است در اسلام قبل از بسته شدن نطفه، با نذری که به نیت آن از خداوند فرزند می‌خواهیم تربیت شروع می‌شود که این نذر خدا را ضامن تربیت بچه می‌کند.

از سوی دیگر علمای اخلاق معتقدند اکثر مکارم اخلاق اکتسابی یعنی کسب کردنی توسط خود فرد است.

امام صادق (علیه السلام) درهمین زمینه می‌فرمایند: به راستی که خداوند (تبارک و تعالی) خصائل والای اخلاق را مخصوص انبیاء گردانید. پس اگر کسی (از غیر انبیاء) این صفات را داراست، باید خداوند را ستایش کند و اگر کسی فاقد آن‌هاست پس باید به درگاه خداوند تضّرغ کند و آن‌ها را بخواهد. راوی می‌گوید عرض کردم: جانم به فدای شما آن صفات چه چیزهایی هستند. امام فرمود: ورع و پرهیزگاری، قناعت کردن، صبر، شکرگزاری، فرو بردن خشم، حیا، بخشندگی، شجاعت، غیرت، نیکوکاری، راستگویی و ادای امانت. (الامالی، للشیخ المفید ص ۱۹۲- ۱۹۳)

با توجه به اینکه کدام یک از این ویژگی‌های اخلاقی در ما وجود دارد، برای ترک گناه باید همان فضیلت اخلاقی را تکیه‌گاه قرار داده و برای کسب سایر فضایل، تلاش کرده و به درگاه خدا تضرع نماییم.

اگر مرتبه ای از اخلاق و معرفت را کسب کردیم، آن را به حضرت زهرا به امانت بگذاریم تا شیطان نتواند آن را از ما بگیرد و از حضرت زهرا بخواهیم آن را به امانت نگه دارد و هر زمان که خود صلاح می‌داند و از نظر او مورد نیاز ما ست، به ما بازگرداند.

 ایجاد حس نفرت نسبت به گناه
حس نفرت نسبت گناه را در خود تقویت کنیم و به آن توجه داشته باشیم که لذت آن گذراست و لذت اصلی در گناه نکردن است.

 کنترل چشم و گوش
این روش بسیار مهم است. چشم و گوش خود را به گونه‌ای تربیت کنیم که نگاه نکند و گوش نکند. دیدن و شنیدن با نگاه کردن و گوش دادن که در آن اختیار وجود دارد متفاوت است.

 ترک فکر گناه
فکر گنا، ه گناه می‌آورد خدا فکر گناه را گناه نمی‌نویسد اما فکر ثواب را ثواب می‌نویسد. بسیاری از گناهان که راحت انجام می‌شود به این دلیل است که بارها شرایط انجام آن در فکر فراهم شده است تا فکر گناه به سمت ما آمد، استغفار بگوییم و اگر از آن رها نشدیم دو رکعت نماز بخوانیم و به یکی از معصومین و اولیاءالله تقدیم نماییم و این‌گونه از گناه دو شویم.

سه مورد فوق جزء اصول نبوده و روش‌هایی می‌باشد که می‌توان با آن از ارتکاب به گناه جلوگیری کرد.

نکته

هربار که یک گناه ترک می‌کنیم یک هدیه می‌گیریم. حتی اگر آنجا هم متوجه آن هدیه نشویم اما در فرصتی بعد که زمینه استفاده از آن هدیه فراهم گردید، متوجه داشتن آن موهبت می‌شویم. این هدیه، اصولاً معنوی است و زمینه رشد بیشتر ما را فراهم می‌آورد. از این رو قرآن می‌فرماید:

پرهیزگاران چون گرفتار وسوسه شیطان شوند همان‌دم متذکر (یاد خدا) شده و بصیرت یابند (اعراف ۲۰۱)

یعنی با تذکر در هنگام ترک گناه خداوند به آن‌ها بصیرت می‌دهد.

چگونه گناه نکنیم؛ بخش هشتم

در شماره پیشین به دو اصل، از اصول جلوگیری از ارتکاب گناه اشاره نموده و آن‌ها را توضیح دادیم. در این شماره، دو حدیث دیگر در خصوص تأثیر تسبیح و یاد خداوند در مسیر ترک گناه اشاره نموده و برخی اصول دیگر را نیز مورد بحث قرار خواهیم داد. دریافت فایل الکترونیکی (پی‌دی‌اف ) این شماره
  

بسم الله الرحمن الرحیم

کثرت تسبیحات
پیامبر گرامی اسلام – صلی الله علیه و آله – فرمود:

یا علی! سید الاعمال ثلاث خصال: انصافک الناس من نفسک، و مواساتک الاخ فی الله – عزوجل-  و ذکرک الله – تبارک و تعالی- علی کل حال.

 «ای علی! سرور و سید اعمال سه خصلت است: رفتار منصفانه با مردم؛ رعایت موسات با برادران ایمانی و یاد خداوند در همه حال.» (اصول کافی، ج ۵، ص ۳۶۱)

توضیح:

۱- انصاف: یکی از سخت‌ترین کارها برای هرکس داشتن انصاف در حق دیگران می‌باشد و دستیابی به آن، زمینه کسب مراتب معنوی را فراهم می‌آورد. از این رو قضاوت منصفانه در خصوص مردم می‌تواند باعث دوری شیطان از ما گردد.

۲- مواسات در حق برادر

معنای مواسات:

بد خواستن برای دیگران: حسادت

آروزی داشتن چیزهای خوب دیگران: غبطه

دادن داشته‌های خود به دیگران و گذشتن از خود برای دیگران: ایثار

چیزی را من دارم و تو نداری و نمی‌توانم به تو دهم اما چون تو نداری من هم مصرف نمی‌کنم: مواسات

۳- ذکر و یاد خدا در هر حال:

ذکر خفی مانند لااله الا الله؛ ذکر جلی مانند استغفار و اذان و ذکر دیگر ذکر حالی؛ یعنی در هر حال ذکر می گوییم؛ حتی زمان غذا خوردن و حتی خواب. این زمانی است که حال ما  به امضای امام زمان (عج) رسیده و مورد تأیید ایشان می‌گردد. این در مواقعی است که با نیت کسب انرژی برای کار در راه امام زمان (عج) می‌خوابیم و یا غذا می‌خوریم؛ در این صورت تمام مدت انجام این کار برای انجام دهنده آن ثواب محسوب شده و این همان معجزه نیت می‌باشد.

امام صادق علیه السلام فرمود:

هر چیزی را حدی است که بدان پایان می‌پذیرد، مگر ذکر و یاد خدا که برای آن حدی وجود ندارد [مثلاً] خداوند نمازهای پنج گانه را واجب ساخت که به جا آوردن آن‌ها حد آن‌هاست. همچنین روزه ماه رمضان را واجب کرد که روزه داری حد آن است. همین طور حج را واجب گردانید که گزاردن آن، حد آن است؛ جز یاد خدا که از آن به کم راضی نگشت و برایش حدی مقرر نفرمود. سپس حضرت این آیه را تلاوت کرد: «یا ای‌ها الذین آمنوا اذکرو الله ذکرا کثیرا و سبحوه بکرة و اصیلا؛ ای گروه مومنان! خدای را بسیار یاد کنید و او را در بامدادان و شبانگاهان تسبیح نمایید.

آن گاه فرمود: پدرم، که درود خدا بر او باد، خدای را بسیار یاد می‌کرد. هنگامی که با او راه می‌رفتم، او مشغول ذکر خدا بود. با او غذا می‌خوردم او به یاد خدا بود. با مردم سخن می‌گفت، ولی هیچ گاه سخن گفتن، او را از یاد خدا باز نمی‌داشت، و من خود می‌دیدم که زبانش به کامش چسبیده و یکسره «لا اله الا الله» می‌گوید.

بین الطلوعین ما را جمع می‌کرد و دستور می‌داد تا بر آمدن خورشید ذکر بگوییم و به یاد خدا باشیم. هر یک از ما را که قرائت قرآن می‌دانست به تلاوت آن دستور می‌داد و کسی را که قرائت قرآن نمی‌دانست به ذکر و یاد خدا امر می‌فرمود.» (اصول کافی، ج ۵، ص ۳۶۱)

 دایره طلایی ترک گناه
ترک یک گناه باعث آسان‌تر شدن ترک گناه بعدی می‌شود؛ زیرا وجدان بیدارتر شده و از درون به ما کمک می‌کند. وقتی فردی هدایت را بخواهد یعنی یک قدم به سمت خدا برود، خدا ده قدم به سوی او می‌آید و او را هدایت می‌کند و ترک گناه بعدی آسان‌تر می‌شود و این باعث رشد تدریجی انسان می‌گردد.

 صخره نوردی
صخره نوردان موفق و حرفه‌ای در ضمن حرکت در مسیر خود، از میخ‌های مختلف برای محکم ساختن جای پای خود استفاده می‌کنند؛ زیرا صخره نوردی که میخی نزند و یا میخ خود را محکم و در جای مناسب ثابت نکند، اگر پایش بلغزد سقوط کرده و به پایین می‌افتد اما صخره نوردی که میخ‌های خود را محکم و درست کوبیده است، حتی اگر جایی از مسیر سقوط کند، میخ قبلی او را نگه داشته و مانع مرگ او می‌گردد.

حرکت در مسیر ترک گناه و کسب فضائل اخلاقی نیز مانند صخره نوردی می‌باشد. بدین معنا که وقتی سراغ کسب فضایل اخلاقی می‌رویم تا یک چیزی را محکم نکرده‌ایم نباید به سراغ کسب فضیلت بعدی رفت.

اولین فضیلتی که باید با آن شروع کنیم نماز اول وقت می‌باشد و دومین آن احترام به پدر و مادر.

علت شروع کسب فضائل با نماز این آیه شریفه قرآن است که می‌فرماید: «إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَآءِ»

امام زمان (عج) در همین زمینه می‌فرمایند: هیچ چیز مانند نماز، بینی شیطان را به خاک نمی‌مالد. (بحار الأنوار، ج ۵۳، ص ۱۸۲)

یعنی نماز سرآغاز تلاش ما برای دورشدن شیطان از ماست.

اهل معنا، بر این اعتقادند که برای کسب این فضائل باید نیت چهل روزه کرد و به تعبیری «چله» گرفت. اگر دیدیم جای پای ما با یک چله محکم نشد، چله دیگر بگیریم و این کار را تاجایی ادامه دهیم که جای پای ما در انجام هرکدام از فضائل و ترک رذایل محکم گردد و سپس به مرحله بعد حرکت کنیم.

گونه گناه نکنیم؛ بخش هفتم

در نوشتار گذشته، به دو اصل مهم برای جلوگیری از ارتکاب گناه اشاره نمودیم؛ ابتدا این اصل که به این درک و باور دست یابیم که عالم محضر خداوند است و ارتکاب به گناه اجتناب نماییم و در اصل دیگر یکی از مهم‌ترین عوامل دوری از گناه را کنترل ورودی‌های مادی و غیر مادی به درون خود، عنوان کردیم. در این شماره به اصولی دیگر از راه‌های ترک گناه اشاره خواهیم نمود. دریافت فایل پی دی اف بخش هفتم
  

بسم الله الرحمن الرحیم

● اصل گناه، گناه می‌آورد

این اصل، به دایره نکبت گناه نیز تعبیر می‌شود؛ یعنی انجام هر گناه، باعث آسانی ارتکاب به گناه بعدی می‌گردد. تا جایی فعل گناه به عادت تبدیل شده و عدم انجام آن،  فرد را اذیت می‌کند. از این روست که نباید به گناه صغیره به چشم گناهی کوچک نگاه کرد. زیرا سر منشاء انجام گناه کبیره است. در واقع یکی از گناهان کبیره اصرار بر گناه صغیره می‌باشد.

باید به این مهم توجه داشت که وقتی به انجام گناه اصرار می‌ورزیم، گناه به رویه اصلی زندگی ما تبدیل می‌شود که نمی‌توانیم آن را ترک نماییم؛ بنابراین باید از انجام گناه ولو کوچک اجتناب کرد تا جلوی ارتکاب به گناهان بزرگ را بگیریم.

از سوی دیگر وقتی فردی در مسیر رعایت اصول ترک گناه قرار بگیرد، چیزی در وجودش بیدار می‌شود که همانند وجدان، موقع ارتکاب گناه به او نهیب زده و او را از انجام آن باز می‌دارد. اما اصرار بر انجام گناه باعث می‌گردد بر این وجدان خاک ریخته و آن را مدفون نماید. در این صورت فرد به جایی می‌رسد که احتمال بازگشت او به صراط مستقیم، در حد صفر خواهد شد.

● اصل کثرت تسبیحات

 امام صادق (ع):

«قَالَ إِبْلِیسُ خَمْسَةُ أَشْیاءَ لَیسَ لِی فِیهِنَّ حِیلَةٌ وَ سَائِرُ النَّاسِ فِی قَبْضَتِی مَنِ اعْتَصَمَ بِاللَّهِ عَنْ نِیةٍ صَادِقَةٍ وَ اتَّکلَ عَلَیهِ فِی جَمِیعِ أُمُورِهِ وَ مَنْ کثُرَ تَسْبِیحُهُ فِی لَیلِهِ وَ نَهَارِهِ وَ مَنْ رَضِی لِأَخِیهِ الْمُؤْمِنِ بِمَا یرْضَاهُ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ لَمْ یجْزَعْ عَلَی الْمُصِیبَةِ حِینَ تُصِیبُهُ وَ مَنْ رَضِی بِمَا قَسَمَ اللَّهُ لَهُ وَ لَمْ یهْتَمَّ لِرِزْقِه» (الخصال ج ۱ ص ۲۸۵)

ترجمه و توضیح

شیطان می‌گوید که مرا به پنج کس راه چاره ای نیست ولی دیگران در چنگ من هستند:

۱-  کسی که با صدق نیت پناهنده به خدا شود و در همه کارهایش بخدا توکل کند.

توضیح: چنین فردی به حبل الله متصل است و تا زمانی که این طناب را رها نکرده است به هیچ وجه فریب شیطان را نمی‌خورد. راه اصلی چنگ به ریسمان الهی، همان ولایت امیرالمؤمنین است.

همچنین کسی در تمام امور کوچک و بزرگ به خدا توکل کند و ان شاءالله می‌گوید و تمام کارها را با بسم الله آغاز می‌کند امکان سیطره شیطان بر او وجود ندارد؛ زیرا خدای متعال در جریان انجام کار به او کمک کرده و او را تنها نخواهد گذاشت.
۲- و کسی که در شبانه روزش فراوان تسبیح خدا را گوید.

توضیح: آنچه بر لب تکرار می‌شود آرام قلب با او همراه شده و آن را تکرار می‌کند در این حالت است که وقتی فرد ساکت و حتی خواب هم باشد، قلب او، ذکر و تسبیح خدا را می‌گوید. اما وقتی زبان به لغو عادت کند قلب هم به تدریج به آن سمت لغو می‌رود و این می‌شود که حتی در روضه و مجلس عزا نیز قلب او همراهی نکرده و به یاد لغویات است.

۳-  و کسی که برای برادر مؤمنش آنچه را پسندد که برای خود می‌پسندد.

توضیح: حسادت یکی از ویژگی‌های شیطان و از عوامل اصلی رانده شدن او از بهشت بوده است. فردی که از این صفت رذیله دوری می‌کند و آنچه از خیر برای خود می‌پسندد برای دیگران نیز می‌پسندد، شیطان به او راه ندارد.

۴-  و کسی که به هنگام مصیبت بی تابی نکند.

توضیح: یکی از کارهایی که شیطان از آن طریق ضربه می زند این است در مصیبت‌ها به انسان نزدیک شده و با استفاده از حالت متزلزل روحی شخص،  باعث می‌شود حرف و یا عمل ناروا و شرک‌آلودی از او سر بزند.

۵-  و کسی که خشنود باشد به آنچه خداوند برای او قسمت فرموده و دیگر غم روزی خویش نخورد.

توضیح: فرد تلاش و کوشش خود را برای کسب روزی انجام می‌دهد اما در نهایت به داده الهی راضی است و از آنچه تقدیر الهی برای او در نظر گرفته است شکوه و شکایت ننماید.
 
 

چگونه گناه نکنیم؛ بخش ششم

در شماره پیشین، در باب راه‌های جلوگیری از ارتکاب گناه، به صورت مبسوط، انواع گناه را توضیح داده و یکی از لوازم ترک آن را لزوم این شناخت عنوان کردیم. در این شماره، به اصول دیگری از دوری از گناه، اشاره خواهیم نمود.
 

بسم الله الرحمن الرحیم

اصل عالم محضر خداست در محضر خدا معصیت نکنیم
توجه و درک نکته «عالم محضر خداست در محضر خدا معصیت نکنیم» یکی از اصول می‌باشد. توجه به این اصل، می‌تواند انسان را به طور کامل از ارتکاب به گناه بر حذر دارد. با این وجود در دنیای امروز، تأثیر جمله «این مکان مجهز به دوربین مداربسته است»، از «جمله عالم محضر خداست در محضر خدا نکنیم» بیشتر است؛ زیرا انسان مطمئن است که در صورت ارتکاب یک خطا و دیدن آن توسط دوربین، با او برخورد شده و آبرویش می‌رود اما خدا ستار العیوب است و آبروی فرد را حفظ می‌کند.

خدا در قرآن می‌فرماید: «الم یعلم بان الله یری» یعنی آیا نمی‌دانند خدا می‌بیند؟

طرح این جمله به صورت استفهام انکاری و نشان دهنده اهمیت این اصل است. اگر با تمام وجود به این حقیقت و فهم دست یابیم که خدا و امام زمان ناظر بر اعمال ما هستند، به شدت به رفتار خود توجه می‌نماییم. زیرا به مفهوم واقعی عظمت خداوند را درک کرده‌ایم و این مسئله باعث گردیده است که کوچک‌ترین گناهان در نظر ما به بزرگ‌ترین معصیت‌ها بدل گردد.

 اصل کنترل ورودی‌ها
یکی از راه‌های اصلی جلوگیری از  ارتکاب گناه، کنترل ورودی‌های بدن می‌باشد. این ورودی‌ها هم مواد غذایی و خوراکی‌ها را شامل می‌شود و هم مطالب و محسوساتی که از  طریق حواس پنج گانه خود دریافت می‌نماییم.

در توضیح باید گفت، توجه به این نکته ضروری است که خوردن مال حرام، ارتکاب به گناه را آسان‌تر خواهد کرد و کسی که خود از مال حرام استفاه کرده است و اسباب و وسایل استفاده عده‌ای از این مال را فراهم آورده است، در واقع، زمینه ارتکاب گناه را فراهم آورده است.

به این دلیل است که امام حسین (ع)، اصلی‌ترین علت دشمنی سپاه عمر بن سعد با خود و نپذیرفتن صحبت ایشان را، خوردن مال حرام می‌داند. در واقع به نظر می‌رسد یکی از علل اصلی اشاره امام به خوردن لقمه حرام توسط کوفیان، تاکید بر این نکته بوده است که استفاده از مال حرام، می‌تواند انسان را به جایی برساند که حتی در مقابل امام معصوم نیز بایستد و او را به شهادت برساند؛ مال حرام می‌تواند از جانباز جنگ صفین، که در رکاب حضرت علی (ع) جنگیده است، کسی مانند شمر بسازد.

در توضیح باید گفت یکی از ویژگی‌های اصلی شمر علاوه بر حسودی، شکم‌پرستی، طعنه زنی و خوردن مال حرام بوده است. از این روست که ما هنگام لعن به شمر و تمام دشمنان اباعبدالله الحسین (ع) در واقع بر تمام صفات و ویژگی‌هایی که زمینه دشمنی فرد با امام معصوم را فراهم می‌سازد لعن می‌کنیم و باید سعی بر این داشته باشیم که از این صفات اجتناب نماییم.

نکته لازم به ذکر این است که فهم دشمن از تأثیر مال حرام بر روحیه و اعتقادات مسلمانان باعث گردیده است که به طراحی سیستم‌هایی اقدام نماید که  مال حرام را وارد زندگی مسلمانان نموده و اموال مسلمانان را آلوده به ربا و نزول نماید.

مصداق دیگر کنترل وردی‌ها می‌تواند ورودی چشم و گوش باشد. نه تنها باید از ورود نگاه حرام جلوگیری نماییم بلکه باید به این مهم توجه داشته باشیم که از ورود داده‌هایی که فی نفسه حلال است اما تمایل و کشش رسیدن به آن‌ها،  زمینه ارتکاب گناه را در ما فراهم می‌آورد اجتناب نماییم. مانند کسی که تمایل بسیار زیاد به داشتن ماشین‌های مدرن و گران قیمت باعث رفتن او به سمت کسب مال حرام می‌شود.

بنابراین باید به ورودی‌های بدن توجه داشت و آن‌ها را کنترل کرد تا زمینه ارتکاب گناه در ما پدیدار نگردد.

چگونه گناه نکنیم بخش پنجم
 

در سلسله مقالات گذشته، برای جلوگیری از ارتکاب گناه، دو راه اصلی را معرفی نمودیم: ۱- اولویت قرار دادن دشمن شناسی ۲- پیشگیری از قرارگیری در شرایط گناه

در سلسله مقالات گذشته، برای جلوگیری از ارتکاب گناه، دو راه اصلی را معرفی نمودیم: ۱- اولویت قرار دادن دشمن شناسی؛ یعنی به این درک دست یابیم که شیطان دشمن آشکار ماست و راه‌های حمله او را بشناسیم و برای مقابله با آن، مجهز به سلاح‌های لازم و متناسب گردیم. ۲- سعی اصلی ما بر این باشد که در شرایط گناه قرار نگریم و در صورتی که از روی جهل و غفلت مرتکب گناه شدیم، پس از توبه از انجام آن، تمام اسباب و وسایلی را که شرایط انجام فعل گناه را برای ما به وجود آورده از میان برداریم. 

در این شماره به برخی دیگر از راه‌های جلوگیری از ارتکاب گناه اشاره خواهیم کرد.

•    اصل شناخت انواع گناه:

 یکی از دلایل اصلی انجام گناه این است که ما انواع گناه را نمی‌شناسیم و این عدم علم، باعث حرکت ما به سمت فعل گناه می‌گردد. 

در توضیح باید گفت گناه در قالب چند نوع دسته بندی قرار می‌گیرد: 

گناهان شیرین و غیر شیرین
گناهان کبیره و صغیره
حق الله، حق النفس حق الناس 

گناهان شیرین و غیر شیرین

گناهان شیرین گناهانی هستند که انسان برای دستیابی به یک لذت حرام مرتکب می‌شود. این لذت‌ها ریشه در ذات و غریضه انسانی دارند و خداوند برای پاسخ به آن‌ها مسیرهای حلال را فراهم آورده است. اما برخی از این مسیرها عدول کرده و سعی در پاسخ به این غرایض و کسب این لذت‌ها از راه‌های حرام دارند. مانند گناه زنا، روزه خواری و … .

گناه غیر شیرین، گناهانی هستند که انجام آن هیچ گونه لذتی برای انسان به همراه ندارد اما نفس اماره، فرد را به انجام آن سوق می‌دهد. باید گفت برخورد خدا در مقابل ارتکاب گناه غیر شیرین محکم‌تر  و سخت‌تر خواهد بود؛ زیرا هیچ گونه کسب لذتی باعث ارتکاب فرد به این گناه نشده است، بلکه تبعیت کامل از نفس و بندگی شیطان، فرد را به سمت ارتکاب این گناه سوق داده است. 

از این رو خداوند غیبت را که گناهی غیر شیرین است بدتر از زنا که گناه شیرین است عنوان کرده است. نکته لازم به ذکر این است که اکثر گناهان غیر شیرین که با پاسخ کوبنده‌تری از سوی خدا مواجه می‌شود، حق الناس است مانند تهمت زدن، غیبت کردن، ظن گناه به کسی و … .

نکته تأسف برانگیز این است که برخی افراد آنچنان در گناهان غیر شیرین غوطه ور شده و به انجام آن عادت می‌کنند که به تدریج این گناه را برای خود به گناهی شیرین بدل کرده و از انجام آن لذت می‌برند.

گناهان کبیره و صغیره

گناه کبیره معصیتی است که پرده‌دری و سرکشی بیشتری در مقابل حق تعالی دارد؛ از این رو مؤمن به واسطه ایمان قلبی و عملی که به خداوند دارد نباید مرتکب این گناهان شود. مانند سِحر، یاس از رحمت الهی، دروغ، اسراف، زنا و… .

(می‌توانید برای مطالعه بیشتر پیرامون گناهان کبیره و چگونگی مبارزه با آن‌ها به کتاب «گناهان کبیره» شهید دستغیب مراجعه نمایید.)

گناه صغیره به عنوان  گناه کوچک در برابر گناه بزرگ شناخته می‌شود که در قرآن مجید از آن تعبیر به ‌«لمم» و «سیئة» شده است:

الَّذِینَ یجْتَنِبُونَ کبائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَ حِشَ إِلَّا اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّک وَ سِعُ الْمَغْفِرَةِ» «نجم ۵۳»

کسانی که از گناهان بزرگ و زشت کاری‌ها جز لغزش‌های کوچک دوری می‌کنند [مورد آمرزش‌اند] یقیناً آمرزش پروردگارت گسترده و وسیع است.

إِن تَجْتَنِبُواْ کبَائِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکفّرْ عَنکمْ سَیاتِکمْ وَنُدْخِلْکم مُّدْخَلًا کرِیمًا» «نساء ۴»

اگر از گناهان بزرگی که از آن‌ها نهی می‌شوید دوری کنید، گناهان کوچکتان را از شما محو می‌کنیم، و شما را به جایگاهی ارزشمند و نیکو وارد می‌کنیم.

نکته لازم به ذکراین است که مطابق با روایات معصومین، هرچند این دسته از گناهان کوچک هستند اما استمرار در ارتکاب آن‌ها، باعث انجام گناه کبیره خواهد شد؛ بنابراین دوری از آن‌ها لازم است. مانند: حـسـودی کــردن بر دیگران، فـحـش گـفتن و زبان درازی کردن و … .

نکته دیگر این است که نباید گناهان کوچک را بی اهمیت شمارد. گاهی یک گناه کوچک مثل لبخند قطام به ابن ملجم، در دومینوی الهی، اثر وحشتناک داشته  و تاریخ را دگرگون می‌کند.

حق الله، حق النفس، حق الناس

حق الله: همه اوامر و واجباتی که منحصر به ارتباط خاص فرد با خداوند است و انسان‌های دیگر در آن دخیل نیستند حق الله است؛ مانند نماز، روزه، حج و سایر عبادات… .

حق النفس: حقی که وجود ما اعم از مادی و معنوی یعنی جسمی و روحی بر گردن ما دارد و اگر آن را مراعات ننماییم مطابق با آیات و روایات در روز حساب از سوی اعضای بدن خود، مورد بازخواست قرار می‌گیریم. از این روست که گناهی مانند خودکشی گناهی نابخشودنی است و همچنین در صورت ارتکاب گناه توسط چشم و یا دست و … در روز حساب، آن عضو مدعی شده و از فرد گناهکار که او را به سمت گناه سوق داده و انجام ثواب توسط آن جلوگیری کرده است در پیشگاه الهی شکایت می‌کند.

حق الناس: حقوقی که از مردم بر عهده فرد است و بر او واجب است که در صورت عدم رعایت آن، علاوه بر توبه الهی رضایت صاحب حق را جلب کند. حق الناس از اموری است که خداوند از شهدا نیز آن را طلب می‌کند و این نشان دهنده میزان اهمیت حق الناس است. 

نکته مهم این است که کسی که بیت المال دست اندازی می‌کند، نه تنها به یک فرد بلکه به کل جامعه مدیون می‌گردد؛ از این رو، در روز حساب، با وضع نابسامانی مواجه می‌شود زیرا نیازمند کسب رضایت از تمامی مردم می‌باشد. به این دلیل است که  حضرت امیر المومنین (ع) توجه خاص و ویژه ای به بحث بیت المال داشته‌اند. 

نکته دیگر در بحث حق الناس، بستن مسیر خیر است. کسی که در مسیر خیر مانع قرار دهد، دچار حق الناس گسترده‌ای می‌شود زیرا تمام افرادی که در صورت ورود به آن مسیر هدایت و سعادتمند می‌شدند و  با عمل او دچار گمراهی شده‌اند، حق خود را از او می‌طلبند. از این رو در روایات بر این تاکید شده است که کسانی که غاصب حق اهل بیت بوده‌اند تا ابد در جهنم خواهند ماند، زیرا آنان ورود به راه خیر را سد کردند و از این رو تا ابد در ارتکاب گناه از سوی هر گناهکاری شریک هستند.

نکته قابل تأمل این است که اگر گناه ما باعث تأخیر در امر ظهور حضرت بقیه الله الاعظم گردد، منتظران  آن حضرت در روز حساب با ما برخورد کرده و حق خود را از ما می‌خواهند زیرا ارتکاب آن گناه مانع قرار گرفتن آن‌ها در مسیر رشد شده است.

•    عالم محضر خداست در محضر خدا معصیت نکنیم
اصل دیگر توجه و درک نکته «عالم محضر خداست در محضر خدا معصیت نکنیم» می‌باشد. توجه کامل به این اصل، می‌تواند انسان را به طور کامل از ارتکاب به گناه بر حذر دارد. با این وجود در دنیای امروز، تأثیر جمله «این مکان مجهز به دوربین مداربسته است»، از جمله «عالم محضر خداست در محضر خدا نکنیم» بیشتر است؛ زیرا انسان مطمئن است که در صورت ارتکاب یک خطا و دیدن آن توسط دوربین، با او برخورد شده و آبرویش می‌رود اما خدا ستار العیوب است و آبروی فرد را حفظ می‌کند.

خدا در قرآن می‌فرماید: «الم یعلم بان الله یری» یعنی آیا نمی‌دانند خدا می‌بیند؟

طرح این جمله به صورت استفهام انکاری و نشان دهنده اهمیت این اصل است. اگر با تمام وجود به این حقیقت و فهم دست یابیم که خدا و امام زمان ناظر بر اعمال ما هستند، به شدت به رفتار خود توجه می‌نماییم. زیرا به مفهوم واقعی عظمت خداوند را درک کرده‌ایم و این مسئله باعث گردیده است که کوچک‌ترین گناهان در نظر ما به بزرگ‌ترین معصیت‌ها بدل گردد.